آیا مهاجرت خارجی بر رشد جمعیت تاثیر می گذارد؟
مهاجرت یک پدیده پر تکرار در جهان می باشد که تاثیر جدی بر رشد و ساختار جمعیت در کشورهای مهاجرپذیر و مهاجرفرست می گذارد. در حالی که بسیاری از مردم برای جستجوی فرصتهای بهتر یا فرار از شرایط نامناسب به کشورهای دیگر مهاجرت میکنند، این روند میتواند مزایا و معایبی به همراه داشته باشد. برای کشورها ایجاد کند به فرض مثال، اگر ویژگیهای مهاجران با ویژگیهای جمعیت ساکن متفاوت باشد، میتواند ساختار جمعیت را نیز تحت تاثیر قرار دهد.
این صفحه از "اس دیتا" به منظور بررسی انواع مهاجرات خارجی و تاثیرات آن بر رشد جمعیت به رشته تحریر در آمده است. لازم به ذکر است اس دیتا به عنوان مرجع تحلیل داده در ایران معرفی می شود این مجموعه روندهای تغییرات جمعیت در ایران (فعلی و آینده) مورد بررسی قرار می دهد و با آنالیز این داده ها اطلاعات ارزشمندی به سازمان ها، فعالان کسب و کار و مسئولان ارائه می کند.
داشبورد جمعیتی یکی از خدمات ارزنده سامانه آماری اس دیتا، در بصری سازی اطلاعات جمعیتی استان یا هر منطقه از کشور می باشد.
مهاجرتهایی که به خارج از مرزهای سیاسی یک کشور صورت میگیرد، مهاجرت خارجی می گویند. این مهاجرت می تواند به شکل فردی یا توده ای از مردم اتفاق بیفتد که بر جمعیت کشورهای جهان تاثیر می گذارد. در ادامه به انواع مهاجرت های خارجی اشاره می کنیم.
مهاجران نیروی کار: این نوع مهاجرت توسط افرادی که مهارت های خاص و تخصصی دارند صورت می گیرد. بسیاری از کشورهای صنعتی و توسعهیافته مانند کانادا و استرالیا برای جبران کاهش نرخ جمعیت خود از سیاستهای جذب نیروی کار ماهر استفاده میکنند. همچنین کشورهایی مانند انگلیس، فرانسه و هلند به مهاجر پذیری کارگران غیر ماهر می پردازند و از آن ها در بخش کشاورزی، ساختوساز، و خدمات خانگی با دستمزدی پایین استفاده می کنند. تاثیر فرصت های شغلی بهتر بر مهاجرت و رشد جمعیت امری آشکار است.
مهاجرت تحصیلی: دانشجویانی که به دلیل دسترسی به آموزشهای بهتر و فرصتهای تحصیلی پیشرفته به کشورهای دیگر مهاجرت میکنند. این نوع مهاجرت میتواند موقتی باشد و یا دیگر در کشور مهاجر پذیر استقرار یابند که اصطلاحا پدیده فرار مغزها اتفاق بیفتد.
مهاجرت فردی یا خانوادگی: مهاجران خانوادگی شامل خویشاندان نزدیک نظیر همسران، فرزندان والدین پیر و هم شامل خویشاندان دورتر میشود و برای پیوستن به اعضای خانواده خود در یک کشور دیگر مهاجرت میکنند.
مهاجرت اجباری: افرادی که به دلیل جنگ، تعقیب سیاسی، یا نقض حقوق بشر مجبور به ترک کشور خود میشوند و در کشورهای دیگر به دنبال پناهندگی هستند و نوع دیگر آن افرادی هستند که به دلیل بلایای طبیعی، خشکسالی، یا شرایط اضطراری دیگر مجبور به ترک خانههای خود میشوند. این نوع مهاجرت ممکن است موقتی یا دائمی باشد.
مهاجرت خارجی تأثیرات متعددی بر رشد جمعیت ملی کشورهای مهاجرپذیر و مهاجرفرست دارد و اگر ویژگیهای مهاجران با ویژگیهای جمعیت ساکن متفاوت باشد، میتواند ساخت جمعیت را نیز تحت تاثیر قرار دهد. و لذا مهاجرت بینالمللی به مولفه مهمی در سیاست جمعیتی تبدیل شده است. پس مهاجرت و اثرات آن بر رشد جمعیت امری غیر قابل انکار است.
برای مثال در آلمان، مهاجرت بینالمللی نقش مهمی در جبران کاهش نرخ زاد و ولد در این کشور ایفا کرده است. در ادامه از مهمترین تغییرات منفی و مثبت مهاجرت بر کشورهای مبدا و مقصد صحبت می کنیم.
کشورهای توسعهیافته معمولاً با کاهش نرخ زاد و ولد و افزایش جمعیت سالمندان مواجه هستند. ورود مهاجران، بهویژه مهاجران جوان و در سن کار، میتواند به رشد جمعیت این کشورها کمک کند. به عنوان مثال، در کشورهای اتحادیه اروپا، مهاجرت خارجی مسئول حدود 60 درصد از رشد جمعیت است. در آمریکا، مهاجران 23 درصد از کل جمعیت را تشکیل میدهند و نقش کلیدی در افزایش جمعیت و تأمین نیروی کار ایفا میکنند.
کشورهای در حال توسعه که تعداد زیادی از جمعیت خود را به دلیل مهاجرت از دست میدهند، با کاهش رشد جمعیت روبهرو هستند. بهخصوص، از دست رفتن نیروی کار جوان و متخصص بهطور مستقیم به اقتصاد و توسعه اجتماعی این کشورها ضربه میزند.
در برخی کشورهای آفریقایی که مهاجرت گستردهای به اروپا یا آمریکا دارند، کاهش جمعیت جوان تأثیرات اقتصادی و اجتماعی منفی برجای گذاشته است.
مهاجران با ارسال حوالههای مالی به کشورهای مبدأ خود، باعث بهبود شرایط اقتصادی خانوارها میشوند. این حوالهها میتوانند به افزایش سطح زندگی و حتی بهبود نرخ زاد و ولد در کشورهای مهاجرفرست کمک کنند. علاوه بر این، مهاجرانی که به کشورهای مبدأ بازمیگردند، تجربیات و مهارتهای جدیدی را به این کشورها منتقل میکنند که میتواند بر بهبود شرایط اقتصادی و جمعیتی اثرگذار باشد.
بر اساس گزارش سازمان ملل متحد، تا سال 2019 تعداد مهاجران بینالمللی حدود 272 میلیون نفر بود که نشاندهنده افزایش 51 درصدی نسبت به سال 2000 است. این اثرات و آمارها نشان میدهند که مهاجرت خارجی نقش کلیدی در تغییرات جمعیتی و رشد یا کاهش جمعیت در کشورهای مختلف دارد.
ایالات متحده آمریکا، آلمان و روسیه جز کشورهایی هستند که بیشترین مهاجران را پذیرفته اند و هند، مکزیک و چین جز بیشترین کشورهای مهاجرفرست هستند. نمودار زیر پنج کشور با بیشترین تعداد مهاجران را نشان میدهد. همانطور که در نمودار مشخص است، هند، مکزیک، روسیه، چین و فیلیپین در صدر کشورهایی قرار دارند که بیشترین تعداد مهاجران را به خارج از کشور خود فرستادهاند.
بر اساس گزارشهای رسمی، ایران یکی از کشورهای مهاجرفرست است که بسیاری از جوانان و نیروی کار متخصص آن به کشورهای دیگر مهاجرت میکنند. همچنین جمعیت مهاجر در ایران هم خود موضوعی جدا و قابل بررسی است. در سالهای اخیر، میزان مهاجرت ایرانیان به کشورهای توسعهیافته مانند کانادا، آلمان، ترکیه، و کشورهای حاشیه خلیج فارس به طور چشمگیری افزایش یافته است.
طبق گزارش بانک جهانی، ایران در سال 2020 حدود 1.8 میلیون نفر مهاجر در خارج از کشور داشت. اما در مقایسه با کشورهایی مانند هند یا مکزیک، این تعداد همچنان نسبتاً کم است. بیشتر این مهاجران به دلایل اقتصادی، اجتماعی، و سیاسی به کشورهای دیگر مهاجرت کردهاند. همچنین، ایران بهطور خاص در سالهای اخیر شاهد مهاجرت تحصیلی و مهاجرت کاری به کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی بوده است.
1. فرار مغزها: یکی از مهمترین پیامدهای منفی مهاجرت در ایران، فرار مغزها یا خروج نخبگان علمی و تخصصی از کشور است. این مسئله باعث کاهش نیروی انسانی متخصص و نخبه در کشور شده است. بر اساس گزارشهای بینالمللی، ایران یکی از بالاترین نرخهای فرار مغزها را در جهان دارد که به طور مستقیم بر اقتصاد، نوآوری و توسعه علمی کشور تأثیر منفی میگذارد.
2. کاهش نیروی کار جوان: بسیاری از مهاجران ایرانی جوانان تحصیلکرده و ماهر هستند که خروج آنها باعث کاهش نیروی کار مولد و فعال در داخل کشور میشود. این امر میتواند تأثیرات منفی بر رشد اقتصادی و نوآوری در داخل کشور داشته باشد. بخش زیادی از نیروی کار متخصص در زمینههای پزشکی، مهندسی و فناوری از ایران به کشورهای دیگر مهاجرت میکنند، که این امر بهویژه در حوزه بهداشت و درمان مشکلاتی را به وجود آورده است.
3. فشار بر اقتصاد داخلی: هزینههایی که برای آموزش و تربیت نیروی کار در ایران صرف میشود، با خروج آنها به خارج از کشور عملاً بازدهی نخواهد داشت. این مسئله به معنای از دست رفتن سرمایهگذاریهای ملی در آموزش و پرورش است.
تحلیل دادههای جمعیتی توسط مجموعه دانش بنیان "اس دیتا" ابزاری ضروری برای مدیریت بهینه منابع، پیشبینی چالشهای اجتماعی و اقتصادی، و بهبود کیفیت زندگی در ایران است. با استفاده از این تحلیلها، ایران میتواند سیاستهایی مبتنی بر داده و واقعیت برای مواجهه با تغییرات جمعیتی اتخاذ کند و آیندهای بهتر برای نسلهای آتی فراهم آورد.
تحلیل دادههای جمعیتی به سیاستگذاران کمک میکند تا تغییرات در نیروی کار، نرخ بیکاری، و نیاز به فرصتهای شغلی را بهتر مدیریت کنند. با تحلیل دقیق دادهها، میتوان نیروی فعال در بازار کار و نرخ بازنشستگی را پیشبینی کرد و برای آموزش و پرورش نیروی کار جوان برنامهریزی کرد.
و همچنین برای پیشبینی تغییرات آینده در رشد جمعیت، نرخ زاد و ولد، مهاجرت داخلی و خارجی، و تحولات دیگر استفاده شوند. این پیشبینیها برای جلوگیری از بحرانهای اجتماعی مانند افزایش جمعیت سالمندان یا کاهش نیروی کار جوان بسیار حائز اهمیت هستند.