یکی از مهم ترین ابزارها برای بهینه سازی مدل های یادگیری ماشین، تحلیل داده های آماری است. هوش مصنوعی در آمار به ما کمک می کند تا با استفاده از تکنیک هایی مانند بررسی توزیع داده، تحلیل واریانس، آزمون های فرضیه و حذف نویز، عملکرد مدل های یادگیری ماشین را ارتقا دهیم.
در این مقاله، روش های کاربردی برای بهبود دقت، کاهش خطا و افزایش تعمیم پذیری مدل های هوش مصنوعی از طریق تحلیل های آماری بررسی شده است.
یکی از مهم ترین مراحل در ساخت و بهینه سازی مدل های یادگیری ماشین، تحلیل داده های ورودی است. آمار توصیفی (Descriptive Statistics) ابزار قدرتمندی است که به ما کمک می کند ساختار، الگوها، ناهنجاری ها و ویژگی های کلیدی داده ها را قبل از آموزش مدل شناسایی کنیم.
طبق گزارش Harvard Business Review، ۷۰٪ از زمان یک پروژه یادگیری ماشین صرف پیش پردازش و تحلیل داده ها می شود. همچنین، مطالعات نشان داده اند که بهبود کیفیت داده ها از طریق تحلیل آماری می تواند دقت مدل را تا ۲۰٪ افزایش دهد.
آمار توصیفی مجموعه ای از روش های آماری است که به تحلیل و خلاصه سازی ویژگی های کلیدی یک مجموعه داده کمک می کند. این روش ها به ما امکان می دهند قبل از آموزش مدل، مشکلات داده ها را شناسایی کرده و کیفیت آن ها را بهبود ببخشیم.
طبق تحقیقات MIT Technology Review، پاک سازی داده ها با استفاده از آمار توصیفی می تواند خطای مدل ها را تا ۳۰٪ کاهش دهد.
بررسی توزیع داده ها به ما کمک می کند تا ببینیم داده های ما چگونه در دامنه مقادیر خود توزیع شده اند. دو نوع توزیع پرکاربرد در یادگیری ماشین عبارتند از:
مثال:
در یک مطالعه روی داده های مربوط به پیش بینی قیمت مسکن، مشاهده شد که توزیع قیمت ها چوله به راست است (Skewed Right)، یعنی تعداد زیادی از خانه ها ارزان هستند اما تعداد کمی قیمت های بسیار بالایی دارند. برای حل این مشکل، از تبدیل لگاریتمی استفاده شد که دقت مدل را از ۷۵٪ به ۸۲٪ افزایش داد.
مثال:
در بررسی میزان خرید کاربران از یک فروشگاه اینترنتی، میانگین خرید ۱۲۰ دلار بود، اما میانه ۸۵ دلار نشان داد که اکثر مشتریان کمتر از مقدار میانگین خرید می کنند. این اطلاعات باعث شد که استراتژی های تبلیغاتی تغییر کند و نرخ تبدیل مشتریان ۱۲٪ افزایش یابد.
داده های پرت می توانند مدل را گمراه کنند و باعث کاهش دقت شوند. یکی از کاربردهای آمار توصیفی، شناسایی و حذف این داده‌ها است.
روش های شناسایی داده های پرت:
مثال:
در تحلیل داده های مربوط به بررسی نمرات دانشجویان، مشخص شد که چند دانشجو نمراتی بسیار پایین‌تر از سایرین داشتند که به دلیل خطای ورود داده بوده است. حذف این داده های پرت باعث شد که دقت مدل پیش بینی عملکرد دانشجویان از ۷۲٪ به ۸۶٪ افزایش یابد.
وجود داده های گم شده می تواند دقت مدل را کاهش دهد. با استفاده از آمار توصیفی، می توان میزان داده های گم شده را محاسبه و روش بهینه ای برای جایگزینی آن انتخاب کرد.
روش های رایج برای جایگزینی داده های گم شده:
مثال:
در یک مطالعه بر روی داده های پزشکی، مشخص شد که ۱۰٪ از فشار خون بیماران ثبت نشده است. جایگزینی این داده ها با مقدار میانه باعث شد که دقت مدل پیش بینی بیماری از ۷۸٪ به ۸۳٪ افزایش پیدا کند.
طبق بررسی های انجام شده، استفاده از آمار توصیفی تأثیرات زیر را در مدل های یادگیری ماشین داشته است:
| روش آمار توصیفی | بهبود دقت مدل | کاهش زمان پردازش |
|---|---|---|
| بررسی توزیع داده‌ها | ۸٪ افزایش دقت | ۱۵٪ کاهش زمان پردازش |
| حذف داده های پرت | ۱۴٪ افزایش دقت | ۱۰٪ کاهش زمان پردازش |
| جایگزینی داده های گم شده | ۵٪ افزایش دقت | ۸٪ کاهش زمان پردازش |
| تحلیل همبستگی ویژگی‌ها | ۱۰٪ افزایش دقت | ۲۰٪ کاهش زمان پردازش |
در یادگیری ماشین، کیفیت داده ها مستقیماً بر عملکرد مدل ها تأثیر دارد. یکی از مهم ترین گام ها در پیش پردازش داده ها، تحلیل همبستگی ویژگی ها (Feature Correlation Analysis) است. همبستگی بین ویژگی ها می تواند اطلاعات ارزشمندی درباره ارتباط متغیرها، افزونگی داده‌ها و تأثیر آن ها بر پیش بینی مدل ارائه دهد.
طبق مطالعات MIT Technology Review، حذف ویژگی های دارای همبستگی بالا می تواند ۲۰٪ کارایی پردازش را افزایش دهد و در برخی موارد، دقت مدل را تا ۱۵٪ بهبود بخشد. علاوه بر این، تحقیقات نشان داده که بیش از ۳۰٪ از ویژگی‌های موجود در بسیاری از مجموعه داده‌های دنیای واقعی، همبستگی بالایی دارند و تأثیر مثبتی روی مدل ندارند.
همبستگی به معنای میزان ارتباط خطی بین دو متغیر است. در یادگیری ماشین، همبستگی ویژگی ها به این معناست که دو یا چند ویژگی دارای مقادیر مشابه یا وابستگی قابل توجهی هستند.
ضریب همبستگی پیرسون یکی از رایج ترین روش های اندازه گیری همبستگی ویژگی‌ها است. مقدار آن بین -۱ تا +۱ متغیر است:
مثال:
در تحلیل داده‌های مربوط به پیش بینی قیمت خودرو، مشخص شد که همبستگی بین سال تولید خودرو و قیمت فروش برابر با +۰.۸۵ است. این نشان می‌دهد که هرچه خودرو جدیدتر باشد، احتمالاً قیمت آن بیشتر خواهد بود.
این روش برای داده های رتبه بندی شده (Ordinal Data) مفید است و به جای مقادیر عددی، رابطه بین ترتیب مقادیر را اندازه گیری می کند.
مثال:
در یک مجموعه داده که میزان رضایت مشتریان از یک سرویس را بین ۱ تا ۵ امتیازدهی کرده بود، همبستگی اسپیرمن بین امتیاز مشتریان و تعداد خرید مجدد برابر با +۰.۷۲ بود، که نشان داد مشتریانی که امتیاز بالاتری داده‌اند، احتمال بیشتری برای خرید مجدد دارند.
برای داده های سری زمانی، از همبستگی متقاطع استفاده می شود تا مشخص شود تأثیر یک ویژگی روی دیگری با گذر زمان چگونه تغییر میکند.
مثال:
در تحلیل بازار بورس، مشاهده شد که همبستگی متقاطع بین حجم معاملات و قیمت سهام ۲ روز بعد، برابر با +۰.۶۳ بود. این نشان داد که افزایش حجم معاملات، معمولاً بعد از دو روز باعث افزایش قیمت سهام می شود.
یکی از بزرگ ترین مزایای تحلیل همبستگی، کاهش ابعاد داده‌ها است. داده‌هایی که همبستگی بالایی دارند، حاوی اطلاعات تکراری هستند و می‌توان آنها را حذف یا ترکیب کرد.
آمار:
مطالعات Google AI نشان داده است که حذف ویژگی‌های دارای همبستگی بالاتر از ۰.۹، می‌تواند دقت مدل را تا ۱۰٪ افزایش دهد.
مثال:
در یک مدل پیش بینی دیابت، مشاهده شد که دو ویژگی فشار خون و BMI (شاخص توده بدنی) همبستگی +۰.۸۷ دارند. حذف یکی از این ویژگی‌ها باعث شد که زمان آموزش مدل ۳۰٪ کاهش یابد و دقت مدل بدون تغییر باقی بماند.
تحلیل همبستگی به انتخاب مهم ترین ویژگی‌ها کمک می کند و باعث افزایش دقت مدل و کاهش پیچیدگی پردازش می‌شود.
آمار:
طبق تحقیق دانشگاه استنفورد، استفاده از تحلیل همبستگی برای انتخاب ویژگی‌های مناسب باعث کاهش ۲۵٪ زمان پردازش و افزایش ۱۲٪ دقت مدل‌ها شده است.
مثال:
در یک مدل پیش بینی فروش، مشخص شد که ویژگی‌های تعداد بازدید از صفحه محصول و مدت زمان حضور در صفحه همبستگی +۰.۹۳ دارند. حذف یکی از این ویژگی‌ها باعث کاهش ۲۰٪ مصرف حافظه و افزایش سرعت پردازش شد.
وجود همبستگی بالا بین ویژگی ها می‌تواند باعث همخطی چندگانه (Multicollinearity) شود، که در مدل های رگرسیونی مانند رگرسیون خطی و لجستیک باعث بی ثباتی مدل می‌شود.
آمار:
مطالعات نشان داده که کاهش همخطی چندگانه می‌تواند دقت پیش بینی رگرسیون خطی را تا ۱۵٪ افزایش دهد.
مثال:
در یک مدل پیش بینی قیمت مسکن، همبستگی ۰.۹۵ بین متراژ خانه و تعداد اتاق‌ها مشاهده شد. حذف یکی از این ویژگی‌ها باعث بهبود پایداری مدل و افزایش دقت پیش بینی شد.
آمار توصیفی یکی از مهم ترین ابزارها در بهینه سازی مدل های یادگیری ماشین است. بررسی میانگین، میانه، داده های پرت، توزیع داده ها و همبستگی ویژگی ها می تواند به افزایش دقت، کاهش نویز و بهبود عملکرد مدل ها کمک کند.