بررسی اثرات پیری جمعیت بر اقتصاد ایران چه اهمیتی دارد؟
پیر شدن جمعیت در ایران و دیگر کشورهای جهان به عنوان یکی از چالشهای بزرگ قرن بیست و یکم شناخته شده است. با افزایش میانگین سن جوامع و کاهش نرخ تولد، اقتصادهای جهانی با تغییرات گستردهای روبرو هستند.
این پدیده تاثیرات عمیقی بر قدرت اقتصادی و اجتماعی کشور ما میگذارد که میتواند به صورت مستقیم یا غیرمستقیم تمام سیستم های جامعه را که وابسته به در آمد منابع مالی هستند تحت تاثیر قرار دهد.
توجه به اثرات پیری جمعیت بر اقتصاد، نه تنها برای سیاستگذاران، بلکه برای شرکتها، بازارها و کل جامعه اهمیت حیاتی دارد. بدون تحلیل دقیق این روند، کشورها ممکن است با چالشهای اقتصادی جدی و پیشبینینشدهای مواجه شوند.
طبق روال مقالات جمعیت منتشر شده از وبسایت "اس دیتا" خاطر نشان می کنیم، که شرکت "اس دیتا" در ایران به عنوان یک مرجع تحلیل داده در شاخص های گوناگون همچون داده های جمعیتی فعال است.
این مجموعه با تکیه بر تخصص و تجربه خود اطلاعات به روز، دقیق و معتبری از تحلیل داده های جمعیتی (فعلی و پیش بینی آینده) استان ها و دیگر نقاط کشور در اختیار سازمان ها و سیاستگذاران قرار می دهد تا بتوانند با در اختیار داشتن این دانش، در راه برنامه ریزی بهتر و هوشمندانه برای پیشبرد اهداف اقتصادی و رفاه اجتماعی راحت تر قدم بردارند، زیرا نمی توان تاثیر کاربرد داده در تصمیمات استراتژیک را انکار کرد.
ارائه داشبورد جمعیتی یکی از خدمات ارزنده سامانه آماری اس دیتا، در بصری سازی اطلاعات جمعیتی استان یا هر منطقه از کشور می باشد.
در ابتدا بهتر است تعریفی از پیری جمعیت داشته باشیم، پیری جمعیت به روند افزایش نسبت افراد سالمند (معمولاً ۶۵ سال به بالا) در کل جمعیت یک کشور گفته میشود. این پدیده زمانی رخ میدهد که نرخ زاد و ولد کاهش یابد و در عین حال طول عمر افراد به دلیل بهبود خدمات بهداشتی و شرایط زندگی افزایش پیدا کند که این موضوع بر توزیع سنی جمعیت در ایران تاثیر گذار خواهد بود.
در نتیجه، تعداد افراد سالمند بیشتر شده و نسبت آنها به افراد جوانتر در جامعه افزایش مییابد. پیری جمعیت نه تنها یک پدیده جمعیتی بلکه چالشی اقتصادی و اجتماعی نیز محسوب میشود که تاثیرات گستردهای بر بازار کار، سیستمهای بازنشستگی و هزینههای اجتماعی دارد. دو عامل اساسی در پدیدار شدن جمعیت پیر در ایران دخیل هستند.
کاهش نرخ باروری: پس از دهه ۶۰ و سیاستهای کنترل جمعیت، نرخ باروری در ایران به طور قابل توجهی کاهش یافت. این کاهش به معنی تولد کمتر کودکان در هر خانواده است که منجر به کاهش جمعیت جوان و افزایش میانگین سنی جمعیت کشور میشود.
افزایش امید به زندگی: بهبود خدمات بهداشتی و افزایش سطح بهداشت عمومی منجر به افزایش امید به زندگی در ایران شده است. به عنوان مثال، امید به زندگی در ایران از حدود ۵۴ سال در دهه ۱۳۵۰ به بیش از ۷۶ سال در دهه اخیر افزایش یافته است. این موضوع باعث افزایش تعداد افراد سالمند در کشور شده است.
این نمودار روند افزایش جمعیت سالمندان (افراد ۶۵ سال و بالاتر) در ایران از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۴۰ را نشان میدهد. همانطور که مشاهده میکنید، درصد جمعیت سالمند به مرور زمان به طور پیوسته افزایش مییابد و پیشبینی میشود که این روند تا سال ۲۰۴۰ همچنان ادامه داشته باشد.
نقطهی مقابل افزایش سالمندی جمعیت، کاهش میزان باروری و فرزندآوری است. شیوع این مسئله توجه سیاستگذاران و مسئولان را به خود جلب کرده است زیرا تهدیدی جدی برای اقتصاد ایران می باشد.
این پیامدها میتوانند تأثیرات منفی جدی بر رشد اقتصادی، ساختار بازار کار، هزینههای عمومی و خصوصی، و سیاستهای اجتماعی داشته باشند. در اینجا به مهمترین پیامدهای پیری جمعیت بر اقتصاد ایران پرداختهایم:
یکی از مهمترین پیامدهای پیری جمعیت، کاهش تعداد افراد در سن کار (15 تا 64 سال) است که موجب کاهش جمعیت فعال در بازار کار می شود و به دنبال آن تولید ناخالص داخلی یا GDP که به عنوان یکی از مهمترین معیارها برای سنجش قدرت و سلامت اقتصادی یک کشور است کاهش می یابد.
و از طرف دیگر وقتی نیروی جوان کاهش می بابد کارفرمایان مجبور به جذب افراد ماهر و متخصص که عموما نیروی با تجربه بالای 40 سال هستند می شوند و این موضوع هزینه های زیادی به همراه خواهد داشت.
وقتی یک کشور با افزایش پیری جمعیت روبه رو می شود در مقابل باید خدامت پزشکی و درمانی بیشتری را متحمل شود زیرا سالمندی بیماری های مزمن قلبی و عروقی، فشار خون و دیابت و همچنین برخی از سرطان ها که ناشی از کهولت سن است با خود به دنبال دارد.
که این مسئله فشار زیادی بر سیستم خدمات بهداشتی ایران وارد می کند و این هزینه ها سالانه در حال افزایش می باشند که منجر به کسری بودجه دولت می شود و مسئولان را مجبور به تغییر گسترده در نظام تامین اجتماعی می کند و به دنبال آن رفاه عمومی اجتماعی آسیب می بیند.
وقتی نسبت افراد سالمند به جمعیت شاغل یا نیروی کار فعال افزایش یابد، تامین منابع مالی بیمه بازنشتگان با کسری بودجه مواجه می شود. طبق گزارشات مرکر آمار ایران، در سال 1395 نسبت وابستگی سالمندان به صندوق بازنشتگی 12 درصد بود، اما پیشبینی میشود که تا سال 1430 این نسبت به حدود 25 درصد برسد.
افزایش تعداد مستمریبگیران و کاهش پرداختهای تامین اجتماعی ممکن است صندوقهای بازنشستگی را با بحران مالی مواجه کند. بسیاری از صندوقهای بازنشستگی ایران هماکنون نیز با مشکلات مالی روبرو هستند و پیری جمعیت میتواند این مشکلات را تشدید کند. بنابراین دولت باید برای بهبود سیستم عملکرد بیمه بازنشستگان به برنامه ریزی موثری روی آورد.
دولتها برای تامین هزینههای عمومی مانند خدمات بهداشتی، آموزش و زیرساختها به مالیاتهایی که از افراد شاغل جمعآوری میشود، وابسته هستند. جوانان و افراد در سن کار بیشتر درگیر فعالیتهای اقتصادی هستند و درآمد بیشتری دارند.
بنابراین سهم قابل توجهی از مالیاتهای مستقیم (مانند مالیات بر درآمد) و غیرمستقیم (مانند مالیات بر مصرف) را میپردازند. در مقابل بسیاری از افراد سالمند پس از بازنشستگی درآمد ثابت و محدودی از مستمری یا سایر منابع دارند. به همین دلیل، میزان مالیات بر درآمدی که از آنها گرفته میشود کمتر است.
بر اساس گزارشات مرکز آمار ایران، تا سال ۱۴۰۰ جمعیت سالمند (افراد بالای ۶۵ سال) در حدود ۱۰ درصد از کل جمعیت کشور را تشکیل میداد، و پیشبینیها نشان میدهند که تا سال ۱۴۳۰، این نسبت به حدود ۲۵ درصد خواهد رسید. این روند نشان میدهد که ایران به سمت یک جمعیت پیرتر حرکت میکند و بهطور جدی نیازمند برنامهریزی و سیاستهای مناسب برای مدیریت اثرات آن بر اقتصاد و جامعه است.
ضرورت داده ها به عنوان یک دارایی استراتژیک در یک جامعه و تحلیل آن ها توسط شرکت های دانش بنیان همچون "اس دیتا" یک امر حیاتی برای توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور محسوب می شود.
با توجه به روندهای سریع تغییرات جمعیت در ایران، مانند کاهش نرخ باروری و افزایش امید به زندگی، مجموعه متخصص "اس دیتا" با جمع آوری و آنالیز داده های جامع آماری ( سن و جنسیت، نرخ تولد و مرگ، توزیع جغرافیایی جمعیت در شهرها و روستاها) اطلاعات ارزشمندی از روند فعلی گرفته تا پیش بینی آینده جمعیت در استان ها و دیگر مناطق را به مسئولان یا هر سازمانی که به این دانش نیاز خواهد داشت ارائه می دهد.
کاربرد تحلیل داده در تصمیمات بهتر و هوشمندانه سازمان ها برای مقابله با چالشهایی مانند پیری جمعیت، کاهش نیروی کار، و افزایش تقاضا برای خدمات بهداشتی و رفاهی و همچنین مدیریت منابع انسانی و طبیعی کمک می کنند. در نتیجه، خدمات سامانه "اس دیتا" در تحلیل و برآورد اطلاعات جمعیتی ایران، ابزاری ضروری برای تصمیمگیریهای کلان اقتصادی و اجتماعی در ایران به شمار میرود.