در دهه‌های اخیر، بازار آب معدنی در ایران از یک محصول لوکس و کم‌مصرف به یکی از شاخه‌های اصلی صنعت نوشیدنی‌های سالم تبدیل شده است. گسترش شهرنشینی، تغییر الگوی مصرف خانوارها و کاهش اعتماد عمومی نسبت به کیفیت آب شرب شهری، از مهم‌ترین عوامل این تحول محسوب می‌شوند.
آب معدنی که زمانی صرفاً در سفرها یا رستوران‌ها مصرف می‌شد، امروزه به بخشی ثابت از سبد خرید خانوار ایرانی تبدیل شده است. این دگرگونی، تنها ناشی از تبلیغات نیست؛ بلکه حاصل مجموعه‌ای از عوامل اقتصادی، اجتماعی و فنی است که بر اندازه بازار (Market Size) و سهم بازار (Market Share) برندهای فعال اثر مستقیم دارند.
پژوهش حاضر با تمرکز بر بازار ایران، به بررسی رابطه‌ی میان کیفیت آب شرب شهری و رشد تقاضا برای آب معدنی می‌پردازد و ضمن تحلیل داده‌های موجود، به ارائه‌ی سناریوهای احتمالی برای آینده‌ی این صنعت می‌انجامد.
بر اساس گزارش‌های منتشرشده از شرکت‌های آب و فاضلاب شهری، کیفیت آب شرب در برخی استان‌ها (به‌ویژه خوزستان، سیستان و بلوچستان، بوشهر و کرمان) به‌دلیل فرسودگی شبکه و سختی بالا، با نوسانات قابل‌توجهی مواجه است.
در شهرهای بزرگ مانند تهران و اصفهان نیز اگرچه استانداردهای ایمنی رعایت می‌شود، اما طعم و بوی آب شهری در فصول خاص باعث کاهش رضایت مصرف‌کنندگان شده است.
تحقیقات رفتاری نشان می‌دهد که درک ذهنی مصرف‌کننده از کیفیت آب، حتی بیش از کیفیت واقعی آن بر تصمیم خرید تأثیر می‌گذارد. در نظرسنجی‌های ملی، بیش از ۶۵٪ از پاسخ‌دهندگان اعلام کرده‌اند که «آب شهری را برای آشامیدن مناسب نمی‌دانند» و ترجیح می‌دهند از آب معدنی بسته‌بندی‌شده استفاده کنند.
این تغییر نگرش، مستقیماً منجر به افزایش تقاضا و رشد اندازه بازار آب معدنی در دهه اخیر شده است. برآوردها نشان می‌دهد که مصرف سرانه آب معدنی در ایران از حدود ۸ لیتر در سال ۱۳۹۰ به بیش از ۲۲ لیتر در سال ۱۴۰۳ رسیده است؛ رشدی نزدیک به سه برابر در کمتر از ۱۵ سال.
افزایش درآمد سرانه در شهرهای بزرگ، رشد طبقه متوسط و گرایش به سبک زندگی سالم‌تر، زمینه‌ساز افزایش مصرف آب بسته‌بندی‌شده شده‌اند. در عین حال، تورم و افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل، به رشد ارزش ریالی بازار کمک کرده و اندازه بازار آب معدنی ایران در سال ۱۴۰۳ به حدود ۷٬۵۰۰ میلیارد تومان برآورد می‌شود.
افزایش تحصیلات، تغییر سبک زندگی و آگاهی نسبت به سلامت، از محرک‌های اجتماعی مؤثر بر رفتار مصرف‌کننده هستند. در نسل جوان، ترجیح به خرید آب معدنی نه‌تنها برای سلامت، بلکه به‌عنوان نشانه‌ای از «انتخاب آگاهانه و مدرن» تلقی می‌شود.
پیشرفت فناوری بسته‌بندی (بطری‌های PET سبک و قابل بازیافت) و توسعه واحدهای تصفیه و فیلتراسیون داخلی باعث کاهش هزینه تولید و رشد عرضه شده است. با این حال، دغدغه‌های زیست‌محیطی در خصوص بازیافت بطری‌ها همچنان یکی از چالش‌های مهم صنعت است.
بر اساس داده‌های ترکیبی از گزارش‌های انجمن آب‌های بسته‌بندی و منابع صنعتی، حجم بازار آب معدنی ایران در سال ۱۴۰۳ حدود ۱٫۱ تا ۱٫۲ میلیارد لیتر و ارزش آن حدود ۷ تا ۸ هزار میلیارد تومان تخمین زده می‌شود.
نرخ رشد سالانه بازار در پنج سال اخیر به‌طور میانگین ۶ تا ۸ درصد بوده است، که در مقایسه با سایر دسته‌های نوشیدنی (نوشابه و آبمیوه) نرخ قابل‌توجهی محسوب می‌شود.
بازار آب معدنی ایران ساختاری نسبتاً متمرکز دارد. سه برند اصلی — دماوند، واتا و نستله پیورلایف (تحت لیسانس) — حدود ۵۰ تا ۵۵ درصد از سهم بازار را در اختیار دارند.
برندهای بومی و منطقه‌ای مانند سی‌سخت، سبلان، بامداد، می‌ماس و هامون نیز در مجموع حدود ۳۰ درصد از بازار را پوشش می‌دهند، به‌ویژه در استان‌هایی که دسترسی به منابع محلی آب معدنی دارند.
باقی سهم بازار در اختیار واحدهای کوچک و تولیدکنندگان محلی است که عمدتاً در مناطق کم‌رقیب فعالیت می‌کنند.
تحلیل داده‌های فروش نشان می‌دهد که در استان‌هایی با کیفیت پایین‌تر آب شهری (خوزستان، هرمزگان، کرمان، سیستان و بلوچستان و بخش‌هایی از بوشهر)، مصرف سرانه آب معدنی تا دو برابر میانگین کشوری است.
این یافته‌ها حاکی از وجود یک رابطه معنادار میان «درک منفی از کیفیت آب شهری» و «افزایش سهم بازار برندهای آب معدنی» در این مناطق است.
در مناطق شهری بزرگ، کاهش اعتماد عمومی نسبت به کیفیت آب لوله‌کشی باعث شده برندهای دارای مجوز بهداشتی معتبر و بسته‌بندی استاندارد، رشد قابل‌توجهی در فروش داشته باشند.
به‌ویژه برندهایی که بر خلوص منبع، pH متعادل و شفافیت در اطلاعات ترکیبات شیمیایی تأکید کرده‌اند، موفق به افزایش سهم بازار خود شده‌اند.
کمپین‌های تبلیغاتی با محوریت “آب سالم، زندگی سالم” نقش مهمی در شکل‌گیری رفتار مصرف‌کننده داشته‌اند. تبلیغاتی که کیفیت آب شهری را به‌صورت ضمنی با آب معدنی مقایسه کرده‌اند، به‌صورت غیرمستقیم موجب تقویت تمایل خرید شده‌اند.
تحقیقات میدانی نشان می‌دهد که حدود ۷۲٪ از خانوارهای شهری در ایران به‌صورت منظم از آب معدنی استفاده می‌کنند.
الگوی خرید در سه سطح مشخص قابل تفکیک است:
مصرف روزمره: عمدتاً در شهرهای بزرگ با دسترسی به فروشگاه‌های زنجیره‌ای.
مصرف فصلی: در ایام تابستان و سفرها که حجم تقاضا تا ۴۰٪ افزایش می‌یابد.
مصرف اضطراری: در زمان بحران‌های آبی یا اختلال در شبکه شهری.
عامل اصلی تصمیم خرید، درک مصرف‌کننده از سلامت و خلوص آب است. در این میان، شاخص‌های قیمت و برند نیز نقش تعدیل‌کننده دارند.
بر اساس تحلیل روند پنج‌ساله گذشته، بازار آب معدنی ایران در افق میان‌مدت با سه سناریوی محتمل مواجه است:
سناریوی خوش‌بینانه: بهبود بازاریابی و ارتقای اعتماد عمومی → رشد حجمی ۸٪ و ارزشی ۱۲٪ سالانه
سناریوی محتمل: ثبات نسبی تقاضا با تمرکز بر مناطق دارای آب شهری نامطلوب → رشد ۵ تا ۷٪
سناریوی بدبینانه: اصلاح کیفیت آب شهری و افزایش مالیات بر پلاستیک → کاهش رشد به زیر ۳٪
در تمامی سناریوها، نقش برندهای محلی و قیمت‌گذاری منطقه‌ای در حفظ سهم بازار کلیدی خواهد بود.
افزایش تقاضا در استان‌های جنوبی و شرقی به‌دلیل ضعف شبکه آب شهری
گسترش صادرات به کشورهای همسایه با کمبود منابع آب آشامیدنی
توسعه محصولات جدید مانند آب‌های طعم‌دار یا آب‌های معدنی عملکردی
افزایش هزینه تولید به‌دلیل وابستگی به بطری‌های وارداتی
فشار قانونی و زیست‌محیطی برای کاهش مصرف پلاستیک
رقابت شدید قیمتی در میان برندهای داخلی
بررسی داده‌های موجود نشان می‌دهد که بین کیفیت آب شرب شهری و اندازه بازار آب معدنی در ایران رابطه‌ای مستقیم و پایدار وجود دارد.
کاهش اعتماد عمومی به کیفیت آب شهری، نه‌تنها موجب افزایش حجم فروش آب معدنی شده بلکه ساختار بازار را نیز تغییر داده و سهم برندهای دارای اعتبار بهداشتی را افزایش داده است.
با توجه به روند فعلی، پیش‌بینی می‌شود که بازار آب معدنی ایران تا سال ۱۴۰۸ از مرز ۱۰ هزار میلیارد تومان عبور کند.
در این مسیر، برندهایی که بتوانند بین سه مؤلفه‌ی سلامت، شفافیت و قیمت رقابتی توازن برقرار کنند، بیشترین سهم را از بازار آینده به‌دست خواهند آورد.