بازار ماست در ایران یکی از مهم‌ترین بخش‌های صنعت لبنیات را تشکیل می‌دهد و در سبد مصرفی خانوارهای ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارد. در سال‌های اخیر، این بازار با تغییرات زیادی روبه‌رو بوده است. یکی از عوامل اصلی که بر این تغییرات تأثیرگذار بوده، افزایش هزینه شیر خام و تورم کلی است. افزایش قیمت شیر خام، که به‌عنوان مهم‌ترین ماده اولیه تولید ماست محسوب می‌شود، باعث تغییرات قابل‌توجهی در اندازه بازار و سهم بازار برندهای مختلف شده است.
این مقاله به بررسی رابطه‌ی بین افزایش قیمت شیر خام و تغییر در اندازه بازار ماست در ایران می‌پردازد و تأثیر این تغییرات بر الگوی مصرف و سهم برندها در این صنعت را تحلیل می‌کند.
شیر خام به‌عنوان ماده اولیه اصلی در تولید ماست، نقش کلیدی در تعیین هزینه تمام‌شده دارد. در ایران، قیمت شیر خام تحت تأثیر عوامل مختلف اقتصادی و اجتماعی قرار دارد. تورم عمومی و افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل از مهم‌ترین عواملی هستند که باعث افزایش قیمت شیر در سال‌های اخیر شده‌اند.
بر اساس داده‌های مرکز آمار ایران، قیمت شیر خام در سال ۱۴۰۳ حدود ۲۵٪ نسبت به سال ۱۴۰۲ افزایش یافته است. این افزایش قیمت، که در نتیجه افزایش هزینه‌های تولید، حمل‌ونقل و تأمین نهاده‌ها رخ داده، مستقیماً به قیمت تمام‌شده‌ی ماست منتقل شده است.
افزایش قیمت شیر خام به‌طور طبیعی موجب افزایش قیمت نهایی ماست می‌شود. در واقع، هزینه شیر خام حدود ۴۵٪ از هزینه تمام‌شده تولید ماست را تشکیل می‌دهد. به‌دنبال افزایش قیمت شیر خام، قیمت فروش ماست در بازار نیز افزایش یافته است.
از سوی دیگر، تورم عمومی در کشور، به‌ویژه در بخش‌های مرتبط با بسته‌بندی، توزیع و انرژی، هزینه‌های اضافی دیگری را به تولیدکنندگان تحمیل کرده است. این تغییرات در قیمت تمام‌شده، موجب افزایش قیمت ماست در سطح خرده‌فروشی شده و مصرف‌کنندگان را با چالش‌هایی مواجه کرده است.
بازار ماست در ایران در سال‌های اخیر با رشد قابل‌توجهی مواجه بوده است. برآوردهای مختلف نشان می‌دهند که اندازه بازار ماست در سال ۱۴۰۳ حدود ۱٫۲ میلیارد لیتر و ارزش آن در حدود ۷٬۵۰۰ میلیارد تومان بوده است. این افزایش اندازه بازار ناشی از افزایش تقاضا و تغییر رفتار مصرف‌کننده در نتیجه تغییرات اجتماعی و اقتصادی است.
با این حال، تحلیل‌ها نشان می‌دهند که بخش عمده‌ای از رشد بازار در نتیجه افزایش قیمت‌ها بوده است و نه افزایش حجم مصرف. به عبارت دیگر، رشد ارزشی بازار ماست بیش از رشد حجمی آن بوده است.
تأثیر افزایش قیمت بر مصرف و تقاضا
با افزایش قیمت‌ها، کشش قیمتی تقاضا برای ماست تغییر کرده است. در مناطق مختلف ایران، به‌ویژه در شهرهای بزرگ و طبقات متوسط و بالاتر، تقاضا همچنان پایدار مانده، ولی در مناطق کم‌درآمد یا حاشیه‌نشین‌ها کاهش یافته است.
براساس تحلیل‌های میدانی و پژوهش‌های مصرف‌کنندگان، تقاضا برای ماست‌های اقتصادی و برندهای ارزان‌تر، به‌ویژه در بسته‌بندی‌های بزرگ‌تر (۱٫۵ لیتری یا خانوادگی) افزایش یافته است. مصرف‌کنندگان به‌دنبال کاهش هزینه‌ها هستند و ترجیح می‌دهند در حجم‌های بزرگ‌تر خرید کنند.
بازار ماست ایران عمدتاً در دست برندهای داخلی قرار دارد. برندهایی مانند دماوند، میهن، کاله و پگاه بیشترین سهم بازار را دارند. این برندها با استفاده از استراتژی قیمت‌گذاری اقتصادی و پوشش گسترده توزیع در تلاش برای حفظ و افزایش سهم خود هستند.
با این حال، برندهای خارجی یا با لیبل بین‌المللی، مانند نستله و فری، نیز سهم خاص خود را در بازار ایران دارند، ولی به دلیل قیمت بالاتر و رقابت با برندهای داخلی، سهم کمتری از بازار را به خود اختصاص داده‌اند.
در واکنش به افزایش هزینه‌ها، برندهای داخلی به استراتژی‌های قیمت‌گذاری پویا روی آورده‌اند. برخی از برندها قیمت‌های خود را با افزایش تدریجی بالا برده‌اند تا به تدریج فشار ناشی از تورم را جبران کنند، در حالی که برندهای دیگر با ارائه پک‌های اقتصادی یا بسته‌بندی‌های بزرگ‌تر تلاش کرده‌اند تا قیمت هر واحد محصول را در سطح معقول نگه دارند.
نتیجه این رقابت قیمت‌گذاری باعث شده است که سهم برندهای اقتصادی از بازار ماست در سال‌های اخیر به‌طور قابل‌توجهی افزایش یابد.
با توجه به روند فعلی و تاثیرات تورم، پیش‌بینی می‌شود که اندازه بازار ماست در سال ۱۴۰۸ به حدود ۱٫۵ میلیارد لیتر برسد. رشد این بازار بیشتر ناشی از افزایش قیمت‌ها و رقابت قیمتی میان برندهای داخلی خواهد بود. به‌طور میانگین، بازار ماست تا سال ۱۴۰۸ سالانه ۶ تا ۷ درصد رشد ارزشی خواهد داشت، که بخش عمده‌ای از این رشد ناشی از تورم و افزایش هزینه‌ها است.
سناریوی خوش‌بینانه: با کنترل تورم و سیاست‌های حمایتی از تولید داخلی، بازار ماست رشد سالانه ۵ تا ۶ درصد را تجربه خواهد کرد.
سناریوی محتمل: رشد متعادل بازار با افزایش تدریجی قیمت‌ها، که باعث رشد ۴ تا ۵ درصدی در مصرف می‌شود.
سناریوی بدبینانه: افزایش بیشتر هزینه‌ها و نوسانات قیمت شیر خام موجب افت مصرف و کاهش رشد بازار به ۲ تا ۳ درصد خواهد شد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که تورم و هزینه‌های تولید نقش تعیین‌کننده‌ای در رشد بازار ماست ایفا کرده‌اند. در سال‌های آینده، قیمت‌گذاری هوشمند و استراتژی‌های اقتصادی برندهای داخلی در حفظ سهم بازار و جلوگیری از افت تقاضا نقش حیاتی خواهند داشت.
با توجه به روندهای موجود، پیش‌بینی می‌شود که بازار ماست ایران تا سال ۱۴۰۸ همچنان رشد خواهد داشت، اما این رشد بیشتر به‌دلیل افزایش قیمت‌ها خواهد بود و نه لزوماً به دلیل افزایش حجم مصرف.