بازار تنقلات (Snacks) در ایران یکی از متنوع‌ترین و پویاترین بخش‌های صنعت غذایی است. از چیپس و پفک گرفته تا آدامس، بیسکویت، کورن‌فلکس و ژله‌های کوچک بسته‌بندی‌شده، هرکدام سهمی در سبد خرید روزمره‌ی خانوار دارند.
در سال‌های اخیر، تغییر سبک زندگی شهری، رشد جمعیت جوان، افزایش مصرف میان‌وعده و گسترش فروشگاه‌های زنجیره‌ای و آنلاین، باعث رشد قابل‌توجه تقاضا برای تنقلات شده است. امروزه مصرف‌کنندگان به دنبال محصولاتی هستند که علاوه بر طعم، سلامت، بسته‌بندی مناسب و قابلیت حمل آسان نیز داشته باشند.
سیاسی (Political): سیاست‌های واردات مواد اولیه (مانند ذرت، روغن پالم و ژلاتین) و قوانین برچسب‌گذاری سلامت تأثیر زیادی بر تولید تنقلات دارند.
اقتصادی (Economic): تورم و افزایش قیمت مواد اولیه باعث شده تا تولیدکنندگان به سمت بسته‌بندی‌های کوچک‌تر و اقتصادی‌تر حرکت کنند؛ درست مانند ژله‌های لیوانی کوچک و آدامس‌های فله‌ای که قیمت خریدشان پایین‌تر است.
اجتماعی (Social): جامعه‌ی جوان ایران به میان‌وعده‌های فوری علاقه‌مند است. میان وعده‌هایی مانند کورن‌فلکس صبحگاهی یا آدامس بدون قند بخشی از فرهنگ مصرف روزمره شده‌اند.
فناوری (Technological): توسعه فناوری‌های خشک‌سازی، طعم‌دهنده‌های طبیعی و بسته‌بندی مقاوم، باعث افزایش ماندگاری و جذابیت بصری محصولات شده است.
محیط‌زیستی (Environmental): فشار برای کاهش ضایعات پلاستیکی و گرایش به بسته‌بندی‌های قابل‌بازیافت، تولیدکنندگان تنقلات را به تغییر بسته‌بندی و کاهش وزن مواد سوق داده است.
قانونی (Legal): الزام درج ترکیبات، قند و چربی، و شاخص سلامت (نشان چراغ راهنما) روی بسته‌بندی‌ها، بر شفافیت بازار افزوده است.
برآوردها نشان می‌دهد ارزش بازار تنقلات ایران در سال ۱۴۰۲ بین ۹۰ تا ۱۰۰ هزار میلیارد تومان بوده است. این رقم با توجه به گسترش فروشگاه‌های زنجیره‌ای، افزایش مصرف میان‌وعده و رشد برندهای جدید، نشان‌دهنده‌ی بازاری بزرگ و رقابتی است.
رشد سالانه‌ی بازار تنقلات در ایران بین ۸ تا ۱۰ درصد برآورد می‌شود. با تداوم تغییر سبک زندگی و افزایش مصرف محصولات فوری، پیش‌بینی می‌شود تا سال ۱۴۰۶، ارزش این بازار به ۱۳۰ هزار میلیارد تومان برسد.
بازار تنقلات ایران از چند زیر‌بخش کلیدی تشکیل شده است که هرکدام سهم و نرخ رشد متفاوتی دارند:
این گروه بزرگ‌ترین بخش بازار را با حدود ۳۰ درصد از کل ارزش تنقلات در اختیار دارد. با این حال، به‌دلیل اشباع نسبی بازار و حساسیت‌های سلامتی، نرخ رشد سالانه‌ی آن حدود ۵ درصد تخمین زده می‌شود.
در رتبه‌ی دوم قرار دارند و حدود ۲۵ درصد از بازار را تشکیل می‌دهند. تنوع زیاد، قیمت مناسب و دسترسی گسترده، موجب رشد پایدار ۶ درصدی این گروه شده است.
این بخش حدود ۱۵ درصد از بازار را شامل می‌شود و به دلیل مصرف روزمره و حمل آسان، نرخ رشد بالاتری نسبت به میانگین دارد؛ یعنی حدود ۹ درصد در سال.
این گروه حدود ۱۰ درصد از کل بازار تنقلات را تشکیل می‌دهد. به‌دلیل تغییر الگوی صبحانه و افزایش تمایل به محصولات سبک و مغذی، نرخ رشد آن حدود ۱۲ درصد تخمین زده می‌شود.
این بخش حدود ۸ درصد از بازار را در اختیار دارد و در سال‌های اخیر سریع‌ترین رشد را تجربه کرده است، با نرخ تقریبی ۱۴ درصد در سال. رشد مصرف ژله‌های کوچک لیوانی در مدارس، ادارات و مهمانی‌ها از دلایل اصلی افزایش تقاضاست.
آجیل‌های طعم‌دار، میوه‌های خشک، انرژی‌بارها و تنقلات سلامت‌محور مجموعاً حدود ۱۲ درصد از بازار را تشکیل می‌دهند و هرچند هنوز سهم محدودی دارند، اما روند رشد آنها صعودی است.
تنقلات سنتی: پفک، چیپس، لواشک، برگه میوه.
تنقلات صنعتی و نوین: آدامس، بیسکویت، کورن‌فلکس، ژله‌های کوچک و انرژی‌بارها.
تنقلات سالم و ارگانیک: محصولات کم‌نمک، کم‌قند، فاقد رنگ مصنوعی.
کودکان و نوجوانان: بیشترین مصرف آدامس، بیسکویت و ژله.
دانشجویان و کارمندان: تقاضا برای تنقلات فوری و قابل‌حمل مانند کورن‌فلکس یا بارهای انرژی.
بزرگسالان سلامت‌محور: گرایش به تنقلات بدون قند، دسرهای کوچک کم‌کالری و آدامس‌های سلامت‌محور.
در بازار ایران، ده‌ها شرکت بزرگ در حوزه‌ی تنقلات فعالیت دارند. برخی از شناخته‌شده‌ترین آنها عبارت‌اند از:
مینو (در بخش آدامس، بیسکویت و شکلات)
شونیز (در تولید آب‌نبات، شکلات و ژله‌های بسته‌بندی‌شده)
مهرام فودز / پاستیلینو (در ژله و پاستیل‌های کوچک)
چی‌توز (گروه دینا) در بخش اسنک‌های ذرتی و چیپس
تک‌ماکارون و کورن‌فیت در بخش کورن‌فلکس و غلات صبحانه
این برندها با تمرکز بر طعم‌های متنوع، بسته‌بندی‌های کوچک و تبلیغات تلویزیونی یا دیجیتال، رقابت شدیدی در بازار دارند.
تحقیقات میدانی نشان می‌دهد که ۷۰٪ از مصرف‌کنندگان ایرانی روزانه حداقل یک نوع تنقلات مصرف می‌کنند.
دلایل اصلی انتخاب:
طعم و تنوع بالا (۳۵٪)
دسترسی آسان و قیمت مناسب (۳۰٪)
احساس انرژی و نشاط فوری (۲۵٪)
بسته‌بندی جذاب (۱۰٪)
نکته مهم آن است که رفتار مصرف‌کننده در سال‌های اخیر تغییر کرده:
در گذشته تنقلات بیشتر جنبه تفننی داشت،
اما اکنون بخشی از رژیم غذایی روزانه شده است؛ مثلاً کورن‌فلکس یا آدامس بدون قند به‌عنوان مکمل سبک زندگی سالم مصرف می‌شود.
ژله‌های کوچک بسته‌بندی‌شده نیز به دلیل اندازه مناسب، ماندگاری بالا و طعم میوه‌ای در مدارس و ادارات بسیار پرطرفدار شده‌اند.
فروشگاه‌های زنجیره‌ای و سوپرمارکت‌ها: بیش از ۶۰٪ فروش تنقلات از این مسیر انجام می‌شود.
فروش آنلاین: رشد سریع در پلتفرم‌هایی مانند دیجی‌کالا، اسنپ‌فود و فروشگاه‌های برند.
دست‌فروشی و فروشگاه‌های محلی: همچنان مهم به‌ویژه در محصولات با قیمت پایین مانند آدامس.
کانال صادراتی: کشورهای عراق، افغانستان و آسیای میانه مقصد اصلی محصولات ایرانی هستند.
قیمت تنقلات در ایران طی دو سال اخیر به‌طور میانگین ۴۰٪ افزایش یافته است.
محصولات پرمصرف مانند چیپس و آدامس قیمت پایه پایین‌تری دارند و در حجم بالا فروخته می‌شوند.
در مقابل، کورن‌فلکس و ژله‌های لیوانی کوچک با ارزش افزوده‌ی بیشتر و بسته‌بندی بهتر، قیمت بالاتری دارند.
برندها برای حفظ سهم بازار از استراتژی سایز کوچک‌تر با قیمت ثابت استفاده می‌کنند (Shrinkflation).
افزایش تقاضا برای محصولات سالم‌تر و بدون افزودنی.
رشد بازار صادراتی در کشورهای همسایه.
امکان توسعه محصولاتی مانند ژله‌های طبیعی، آدامس‌های گیاهی و کورن‌فلکس‌های غنی‌شده.
فرصت همکاری برندها با مدارس و فروشگاه‌های سلامت‌محور.
تورم و افزایش قیمت مواد اولیه.
تغییر سریع سلیقه‌ی مصرف‌کننده.
رقابت شدید برندهای داخلی و خارجی.
دغدغه‌های سلامت و قوانین جدید قند و چربی.
پیش‌بینی می‌شود تا سال ۱۴۰۶، بازار تنقلات ایران با نرخ رشد متوسط ۸.۵٪ به ارزش ۱۳۰ تا ۱۳۵ هزار میلیارد تومان برسد.
سهم محصولات سلامت‌محور (کم‌قند و طبیعی) احتمالاً از ۷٪ فعلی به حدود ۱۵٪ افزایش خواهد یافت.
برندهایی که بتوانند بین طعم، سلامت و بسته‌بندی جذاب تعادل ایجاد کنند، در این بازار برنده خواهند بود.
به‌ویژه برندهایی که در حوزه‌های نوینی مانند کورن‌فلکس‌های پروتئینی، آدامس‌های بدون قند و ژله‌های طبیعی کوچک سرمایه‌گذاری کنند.
بازار تنقلات ایران همچنان یکی از پربازده‌ترین و سریع‌الرشدترین بخش‌های صنایع غذایی است.
اما برای بقا در این بازار، برندها باید سه مسیر را دنبال کنند:
نوآوری در فرمولاسیون: کاهش قند و افزودن ارزش تغذیه‌ای.
توسعه بسته‌بندی‌های کوچک و کاربردی: مخصوصاً برای آدامس و ژله‌های آماده مصرف.
سرمایه‌گذاری در بازاریابی دیجیتال: تعامل مستقیم با نسل جوان و ارتقای آگاهی برند.