لبنیات یکی از پرمصرف‌ترین گروه‌های غذایی در ایران است و همواره بخش مهمی از سبد خانوار را تشکیل می‌دهد.
در دهه گذشته، تنوع در فرمولاسیون و نگرش‌های تغذیه‌ای باعث شده بازار لبنیات به سه دسته‌ی اصلی تقسیم شود:
لبنیات پرچرب (Traditional & Full-Fat)
لبنیات کم‌چرب (Low-Fat)
لبنیات رژیمی یا سلامت‌محور (Diet & Functional Dairy)
این تقسیم‌بندی نه‌تنها بر قیمت و حجم فروش اثر گذاشته، بلکه رقابت برندها و حتی طراحی محصولات جدید را نیز شکل داده است.
در این مقاله به بررسی اندازه بازار، سهم فروش و روند تغییر ترجیحات مصرف‌کنندگان بین این سه گروه در ایران می‌پردازیم.
در فرهنگ غذایی ایران، طعم غنی و بافت خامه‌ای همواره ارزش محسوب می‌شده است. محصولات سنتی مانند کره محلی، خامه صبحانه و ماست پرچرب هنوز در بسیاری از خانوارها نشانه‌ی «کیفیت» و «اصل بودن» هستند.
اما طی سال‌های اخیر، رشد آگاهی نسبت به سلامت قلب، کنترل وزن و دیابت باعث شده بخشی از مصرف‌کنندگان به سمت لبنیات کم‌چرب و رژیمی حرکت کنند.
به این ترتیب، بازار لبنیات ایران اکنون دو قطب دارد:
محصولات پرچرب با تمرکز بر لذت و طعم،
و محصولات کم‌چرب با تمرکز بر سلامت و سبک زندگی.
برآوردها نشان می‌دهد ارزش کل بازار لبنیات ایران در سال ۱۴۰۳ حدود ۲۴۰ هزار میلیارد تومان است.
از این مقدار:
لبنیات پرچرب حدود ۴۵ درصد بازار را تشکیل می‌دهد (حدود ۱۰۸ هزار میلیارد تومان).
لبنیات کم‌چرب حدود ۳۵ درصد بازار را شامل می‌شود (حدود ۸۴ هزار میلیارد تومان).
لبنیات رژیمی و سلامت‌محور سهمی در حدود ۲۰ درصد دارند (حدود ۴۸ هزار میلیارد تومان).
📊 نتیجه:
اگرچه لبنیات پرچرب هنوز بزرگ‌ترین بخش بازار را در اختیار دارد، اما روند تقاضا در حال حرکت تدریجی به سمت محصولات کم‌چرب و رژیمی است.
در سال ۱۳۹۸ سهم لبنیات پرچرب حدود ۶۰ درصد از کل بازار بود، اما تا سال ۱۴۰۳ این رقم به حدود ۴۵ درصد کاهش یافته است.
در مقابل، سهم محصولات کم‌چرب از حدود ۳۰ به ۳۵ درصد و سهم لبنیات رژیمی از حدود ۱۰ به ۲۰ درصد افزایش یافته است.
دلایل این تغییر عبارت‌اند از:
رشد آگاهی تغذیه‌ای در میان نسل جوان،
تبلیغات برندها بر پایه “سبک زندگی سالم”،
افزایش تولید لبنیات غنی‌شده با ویتامین D و پروبیوتیک،
نگرانی از چربی اشباع و بیماری‌های قلبی.
پیش‌بینی می‌شود تا سال ۱۴۰۷، سهم بازار لبنیات پرچرب به حدود ۴۰ درصد کاهش یابد، در حالی‌که کم‌چرب‌ها به ۳۸ درصد و رژیمی‌ها به ۲۲ درصد برسند.
محصولات شاخص: پنیر خامه‌ای، کره، خامه صبحانه، ماست سنتی، شیر کامل.
ویژگی مصرف‌کننده: خانوارهای سنتی، مصرف‌کنندگان طعم‌محور، مناطق روستایی و شهرهای کوچک.
الگوی خرید: بیشتر از فروشگاه‌های محلی و لبنیاتی‌ها.
جذابیت بازار: حاشیه سود بالا اما رشد محدود.
نقطه قوت: حس رضایت، طعم طبیعی و ماندگاری بیشتر.
محصولات شاخص: ماست کم‌چرب، پنیر سفید کم‌چرب، دوغ سبک، شیر ۱.۵٪ چربی.
ویژگی مصرف‌کننده: قشر متوسط شهری، خانواده‌های دارای فرزند، گروه‌های سنی میانسال.
الگوی خرید: بیشتر از سوپرمارکت‌ها و فروشگاه‌های زنجیره‌ای.
جذابیت بازار: تقاضای پایدار، قیمت متوسط.
نقطه قوت: تطبیق با رژیم غذایی روزمره و توصیه متخصصان تغذیه.
محصولات شاخص: ماست پروبیوتیک، شیر بدون لاکتوز، پنیر رژیمی و ماست یونانی.
ویژگی مصرف‌کننده: نسل جوان، ورزشکاران و افراد آگاه به سلامت.
الگوی خرید: بیشتر از فروشگاه‌های آنلاین یا سوپرمارکت‌های سلامت‌محور.
جذابیت بازار: نرخ رشد بالا (حدود ۱۲٪ سالانه).
نقطه قوت: تمایز برند و وفاداری بالای مشتریان.
سیاسی: حمایت دولت از تولید محصولات کم‌چرب و الزام درج جدول تغذیه‌ای باعث افزایش شفافیت شده است.
اقتصادی: افزایش قیمت شیر خام موجب شده تولیدکنندگان پرچرب فشار بیشتری بر حاشیه سود احساس کنند، درحالی‌که محصولات رژیمی با قیمت بالاتر سودآورترند.
اجتماعی: تغییر سبک زندگی و افزایش آگاهی تغذیه‌ای از مهم‌ترین عوامل رشد لبنیات کم‌چرب و رژیمی است.
فناوری: توسعه فناوری جداسازی چربی (Separation) و غنی‌سازی با پروبیوتیک‌ها، تولید را متنوع‌تر کرده است.
محیط‌زیستی: مصرف کمتر چربی‌های حیوانی با کاهش اثرات زیست‌محیطی در زنجیره دامداری همراه است.
قانونی: سازمان غذا و دارو الزامی برای برچسب‌گذاری میزان چربی و لاکتوز اعمال کرده که رقابت شفاف‌تری ایجاد کرده است.
در بخش لبنیات پرچرب، برندهای «کاله» و «میهن» بیشترین سهم را دارند. محصولات پرچرب این دو شرکت مانند پنیر خامه‌ای، کره و خامه صبحانه، حدود ۶۵ درصد بازار این دسته را پوشش می‌دهند.
در بخش لبنیات کم‌چرب، برندهای «میهن»، «رامک» و «هراز» پیشرو هستند و با عرضه ماست‌های کم‌چرب و شیرهای سبک، حدود ۵۵ درصد بازار را در اختیار دارند.
در بخش لبنیات رژیمی و سلامت‌محور، برندهای «کاله»، «صباح» و «پگاه» عملکرد قوی دارند. محصولات پروبیوتیک، بدون لاکتوز و ماست یونانی این شرکت‌ها سریع‌ترین رشد فروش را در سال‌های اخیر ثبت کرده‌اند.
تحقیقات میدانی نشان می‌دهد که:
۶۵ درصد از مصرف‌کنندگان هنوز طعم و بافت خامه‌ای را مهم‌ترین عامل انتخاب می‌دانند.
۵۰ درصد از خانوارهای شهری حداقل یک‌بار در هفته لبنیات کم‌چرب مصرف می‌کنند.
۲۵ درصد از خریداران به‌طور مستمر لبنیات رژیمی یا بدون لاکتوز را در سبد غذایی خود دارند.
این ارقام نشان می‌دهد که بازار هنوز به تعادل نرسیده، اما مسیر حرکت از پرچرب به کم‌چرب و رژیمی به‌صورت پایدار ادامه دارد.
فرصت‌ها:
رشد صادرات محصولات رژیمی و کم‌چرب به کشورهای منطقه.
توسعه بسته‌بندی‌های مدرن برای محصولات پرچرب سنتی (مثل خامه و پنیر).
افزایش سهم فروشگاه‌های آنلاین برای لبنیات سلامت‌محور.
تمایل مصرف‌کنندگان به تجربه طعم‌های جدید (مانند ماست یونانی یا کره گیاهی).
تهدیدها:
افزایش قیمت شیر خام و انرژی که تولید پرچرب‌ها را پرهزینه‌تر می‌کند.
رقابت شدید در بخش لبنیات کم‌چرب با حاشیه سود پایین.
چالش در اعتماد مصرف‌کننده نسبت به “رژیمی بودن واقعی” برخی محصولات.
در صورت حفظ روند کنونی، انتظار می‌رود:
ارزش بازار لبنیات پرچرب از ۱۰۸ هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۳ به حدود ۱۳۰ هزار میلیارد تومان در ۱۴۰۷ برسد (CAGR حدود ۵٪).
لبنیات کم‌چرب از ۸۴ به حدود ۱۲۵ هزار میلیارد تومان افزایش یابد (CAGR حدود ۱۰٪).
محصولات رژیمی از ۴۸ به حدود ۸۰ هزار میلیارد تومان رشد کنند (CAGR حدود ۱۳٪).
📈 تحلیل نهایی:
اگرچه لبنیات پرچرب همچنان سودآورترین بخش از نظر حاشیه سود است، اما از نظر رشد و پایداری، لبنیات رژیمی در حال تبدیل‌شدن به پیشران اصلی صنعت است.
برندها باید سبد محصولات خود را متعادل کنند؛ یعنی حفظ سهم بازار پرچرب برای مصرف‌کنندگان سنتی و توسعه محصولات سلامت‌محور برای نسل جدید.
پنیر خامه‌ای، ماست یونانی، شیر کم‌چرب و ماست پروبیوتیک از مهم‌ترین نقاط رشد بازار در سال‌های آینده خواهند بود.
توسعه صادرات لبنیات کم‌چرب و رژیمی به کشورهای منطقه می‌تواند فرصت سودآوری پایداری ایجاد کند.
برندها باید بر نوآوری در طعم، بسته‌بندی و ترکیبات تغذیه‌ای تمرکز کنند تا به ترجیحات دوگانه‌ی بازار (لذت و سلامت) پاسخ دهند.
📌 نتیجه نهایی:
بازار لبنیات ایران در حال گذار از “چربی بالا” به “سلامت‌محوری” است. اگرچه لبنیات پرچرب هنوز در ذهن بسیاری از مصرف‌کنندگان جایگاه نوستالژیک دارد، اما آینده صنعت در دستان برندهایی است که بتوانند بین طعم، سلامت و نوآوری تعادل برقرار کنند.