بازار مواد غذایی پُرکالری در ایران یکی از متنوع‌ترین بخش‌های صنعت FMCG به‌حساب می‌آید؛ بخشی که از محصولات قندی سنتی گرفته تا دسرهای مدرن غربی را دربرمی‌گیرد. در بین این گروه بزرگ، مربا به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین و پایدارترین اعضای این سبد، سهم قابل‌توجهی را در مصرف خانگی ایفا می‌کند.
مربا نه‌تنها قدمتی طولانی در فرهنگ تغذیه ایرانی دارد، بلکه هم‌اکنون نیز در کنار محصولاتی مثل شکلات صبحانه، ژله، بیسکویت‌های شیرین، کیک بسته‌بندی و شیرینی‌های صنعتی نقشی پررنگ در سفره‌ی صبحانه و میان‌وعده‌ها دارد.
این مقاله به‌طور خاص به بررسی سهم مربا از بازار مواد غذایی پُرکالری می‌پردازد و جایگاه آن را در رقابت با سایر اقلام شیرین و انرژی‌زا تحلیل می‌کند.
مواد غذایی پُرکالری به آن دسته از محصولات گفته می‌شود که سطح انرژی (کالری) بالایی دارند و معمولاً سرشار از قند، چربی یا کربوهیدرات‌های ساده هستند.
در ایران، این بازار شامل گروه‌هایی مانند:
شکلات صبحانه
کیک و بیسکویت شیرین
شیرینی‌جات بسته‌بندی
نوشیدنی‌ها و شربت‌های شیرین
با توجه به تغییر سبک زندگی و افزایش مصرف میان‌وعده، این گروه از محصولات طی سال‌های اخیر با رشد تقاضا مواجه شده‌اند.
بر اساس برآوردهای تحلیلی مبتنی بر داده‌های مصرف خانوار و بازار خرده‌فروشی، ارزش بازار مواد غذایی پُرکالری در ایران طی سال ۱۴۰۲ حدود ۹۰ تا ۱۰۰ هزار میلیارد تومان تخمین زده می‌شود.
از این میزان:
کیک و بیسکویت‌های صنعتی: ~۳۵٪
شیرینی‌جات بسته‌بندی و محلی: ~۲۵٪
شکلات صبحانه: ~۱۲٪
مربا: ~۱۰٪
نوشیدنی‌ها و شربت‌های شیرین: ~۱۰٪
ژله و دسرهای قندی: ~۸٪
این سهم نشان می‌دهد که مربا با وجود قدمت، در برابر رقبای جدید و جذابی مانند شکلات صبحانه و کیک‌های صنعتی همچنان قدرت حفظ تقاضای خانوار را دارد.
طی سال‌های اخیر (۱۳۹۸–۱۴۰۲)، بازار مربا رشد متوسط ۶–۸٪ سالانه داشته است. این رشد از میانگین رشد کیک‌ها (۴–۵٪) و شیرینی‌جات بسته‌بندی (۳–۴٪) بیشتر است.
دلایل رشد پایدار مربا:
ارتباط قوی با وعده صبحانه
مصرف پایدار در فرهنگ تغذیه
قیمت مناسب نسبت به شکلات صبحانه و دسر
عرضه طعم‌های جدید و بسته‌بندی‌های تک‌نفره
در مقابل، محصولاتی مانند شکلات صبحانه رشد قابل‌توجهی در میان نوجوانان و جوانان داشته‌اند.
سهم بازار: مربا ~۱۰٪ | شکلات صبحانه ~۱۲٪
الگوی مصرف:
مربا: صبحانه + میان‌وعده
شکلات صبحانه: بیشتر میان‌وعده
تصویر ذهنی:
مربا: سالم‌تر، سنتی‌تر
شکلات صبحانه: مدرن‌تر، خوش‌طعمی شدید
نتیجه: با وجود فشار رقابتی شکلات صبحانه، مربا به‌دلیل ارتباط پایدار با سفره صبحانه و قیمت مناسب، جایگاه خود را حفظ کرده.
سهم بازار:
مربا ~۱۰٪
کیک/بیسکویت ~۳۵٪
الگوی مصرف:
مربا: مصرف خانگی + صبحانه
کیک/بیسکویت: میان‌وعده + مصرف خارج از خانه
نتیجه: کیک‌ها سهم بزرگ‌تری دارند، اما به‌خاطر مصرف پایدار در خانواده، مربا از کاهش سهم مصون مانده است.
سهم بازار:
مربا ~۱۰٪
شیرینی‌جات بسته‌بندی ~۲۵٪
مصرف شیرینی‌جات در مهمانی و مراسم زیاد است، اما مربا مصرف روزمره و تکرارپذیر دارد؛ بنابراین تقاضای آن پایدارتر است.
بازار مربا خود نیز به‌صورت زیر بخش‌بندی می‌شود:
✅ بر اساس نوع محصول:
سنتی (آلبالو، به، هویج…) → ~۵۵٪
نوآور/چندمیوه → ~۳۰٪
رژیمی/کم‌قند → ~۱۰٪
صادراتی/پریمیوم → ~۵٪
✅ بر اساس نوع بسته‌بندی:
شیشه‌ای خانوادگی → ~۶۰٪
تک‌نفره → ~۲۵٪
صنعتی/فله → ~۱۵٪
بر اساس توزیع بازار خرده‌فروشی در ایران (۱۴۰۲):
گلها ~۲۲٪
برتر ~۱۵٪
شهد ایران ~۱۳٪
مهرام ~۱۲٪
تک‌دانه ~۸٪
سایر برندها (محلی و ارگانیک) ~۳۰٪
برندهای برتر اغلب دارای شبکه توزیع قوی و تنوع طعم هستند.
برندهای کوچک‌تر اما چابک، جایگاهی مناسب در محصولات سلامت‌محور (بدون قند/ارگانیک) ایجاد کرده‌اند.
طبق بررسی‌های میدانی:
۷۰٪ خانوار ایرانی ماهیانه حداقل یک‌بار مصرف مربا دارند.
طعم و اصالت میوه مهم‌ترین معیار انتخاب (حدود ۴۵٪)
قیمت دومین عامل (۳۰٪)
برندشناسی نقش مهم‌تری در شهرهای بزرگ دارد.
الگوی مصرف:
۸۰٪ مصرف در صبحانه
۲۰٪ در میان‌وعده‌ها (ترکیب با نان/خامه/کیک)
در تهران و کلان‌شهرها، گرایش به مربای کم‌قند و بسته‌بندی کوچک بیشتر است.
رشد تقاضا برای محصولات سالم و کم‌قند
توسعه بسته‌بندی تک‌نفره
بازار صادراتی مناسب (عراق، افغانستان، قفقاز)
رقابت شدید با شکلات صبحانه و کیک صنعتی
افزایش هزینه میوه و شکر
نوسانات زنجیره تأمین
به‌رغم افزایش رقبای مدرن، مربا همچنان سهم بااهمیتی در بازار پُرکالری دارد، زیرا:
از نظر ذهنی، «محصولی طبیعی/میوه‌محور» تلقی می‌شود
در وعده صبحانه جایگزین مستقیم محدودی دارد
نسبت قیمت‌به‌حجم مناسبی دارد
پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد سهم مربا از بازار پُرکالری تا سال ۱۴۰۶ از ۱۰٪ به حدود ۱۲٪ افزایش یابد.
دلایل رشد:
افزایش عرضه طعم‌های مدرن (بلوبری، انبه…)
تولید مرباهای کم‌قند
افزایش گرایش به بسته‌بندی‌های کوچک
برندهای قدیمی باید تنوع طعمی و بسته‌بندی‌های کوچک‌تر را جدی بگیرند.
ورود به محصول‌های کم‌قند / ارگانیک مزیت رقابتی جدیدی ایجاد می‌کند.
سرمایه‌گذاری در Pairing (مربا + خامه/ماست/نان) ارزش مصرف را افزایش می‌دهد.
بخش صادراتی هنوز کم‌نفوذ ولی پُرسود است؛ لازم است توسعه یابد.